14 grudnia podsumowany został projekt pt. „Jak powstaje rzępiel – warsztaty budowy instrumentu”. Jego realizacja była możliwa dzięki środkom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W rolę mistrza, przekazującego wiedzę, wcielił się Jerzy Holk-Łebiński, uczniami były cztery osoby.
Jerzy Holk-Łebiński prowadzi swoją pracownię lutniczą w Sianowie. Jest jedynym znanym współczesnym wytwórcą rzępieli i osobą cenioną w kaszubskim środowisku muzycznym. Z racji tego został zaangażowany jako mistrz budowy rzępieli – ludowego instrumentu basowego strunowego, którego projekt dotyczył.
Rzępiel ma walory historyczne, warte przekazu międzypokoleniowego. To kaszubski instrument wyłącznie wytwórstwa ludowego, mniejszy od kontrabasu, ale większy od wiolonczeli. Rzępiel był na Kaszubach pierwotną wersją basów – basetli.
Założeniem projektu było bezpośrednie przekazanie wiedzy i umiejętności wytworzenia tego instrumentu poprzez realizację cyklu warsztatów. Uczestniczyły w nich cztery osoby, które miały od podstaw poznać sztukę jego wytwarzania. Przebieg warsztatów został utrwalony nagraniem video i wkrótce będzie opublikowany w Internecie na kanale YouTube GOKSiR.
Budowa rzępieli ruszyła dopiero późnym latem, ponieważ wtedy, jak zaznaczył mistrz, panowały właściwe warunki pogodowe.
Otrzymali świadectwa i zagrali na rzępieli
Efektem projektu był instrument prezentowany na podsumowaniu. Uczestnicy warsztatów odebrali certyfikaty ich ukończenia. Mistrz J. Holk-Łebiński zaprezentował jego brzmienie. Dobrze prezentowało się ono podczas mini koncertu jaki spontanicznie zorganizowali na spotkaniu lokalni artyści.
Ważną jego częścią było wręczenie przez dyrektor chmieleńskiego GOKSiR Edytę Klasę certyfikatów dla tych, których ukończyli warsztaty. Podsumowaniu towarzyszyła została wystawa tradycyjnych instrumentów z Kaszub.
Program „Mistrz i uczeń”
Projekt jest dopełnieniem cyklu warsztatów budowy tradycyjnych kaszubskich instrumentów ludowych: diabelskich skrzypiec, burczybasa, bazuny i ryńczyka zrealizowanych przez GOKSIR Chmielno w latach 2017-2022.
Częścią tych działań był program stypendialny „Mistrz i uczeń” w ramach inicjatywa Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa. Do programu tego zakwalifikował się Tadeusz Makowski, znany regionalista. Znalazł się on w gronie dwunastu wybrańców z całej Polski. Idea programu zakładała przekazanie umiejętności wytwarzania konkretnych narzędzi muzycznych młodej osobie. Uczniem T. Makowskiego został 19-letni Dominik Konkel, mieszkaniec Kożyczkowa, uczeń kartuskiego LO. Jego osoba nie była wybrana przypadkowo. Dominik od najmłodszych lat angażował się w regionalizm, uczył się języka kaszubskiego i był członkiem regionalnych zespołów.
D. Tryzna
Całkowita wysokość rzępieli to 124 cm. Wyróżnia się następującymi elementami:
– 3 struny o stroju G, A, d
– pudło rezonansowe z prostych desek
– tylna płyta płaska, tylko wierzchnia płyta lekko wypukła
– otwór rezonansowy w kształcie owalu
– deska kołkowa zamiast komory i główki.
Boczki oraz płytę spodnią wykonuje się z drewna liściastego, a płytę wierzchnią ze świerku lub sosny. Podstrunnicę i szyję wykonuje się z drewna orzecha lub czereśni, buka, gruszy albo czeremchy.
Trochę o historii instrumentu
Na Kaszubach ze względu na ograniczoną dostępność do tradycyjnego instrumentu, rzępiel zastępowana jest przez kontrabas czterostrunowy produkowany fabrycznie. Niegdyś ten instrument budowali zwykle wiejscy stolarze i chłopi w czasie wolnym od pracy, najczęściej zimą.
